Nakon 124. godine od prve kino predstave u Bijeljini priređene 1898. godine, danas se u javnosti postavlja pitanje kakva je sudbina Gradskog bioskopa? Nakon Beograda 1896. i Sarajeva 1897, Bijeljina je bila treći ili četvrti grad na Balkanu koji je imao prve projekcije zapisa na celuloidnoj traci. Šta će biti sa ovom tradicijom i da li je ,,Kinematograf“ krenuo putem nestanka?
Publika je tu
Evidentno je da bioskopska publika u gradu postoji. O tome najbolje govori posjećenost projekcijama u Sali Gradskog bioskopa, kada to vremenski uslovi dozvoljavaju, i Velikoj sali Centra za kulturu u zimskom periodu, posebno kada su na repertoaru najnovija ostvarenja domaće i strane kinematografije.
Tako su u posljednje tri godine filmovi „Toma“ i „Montevideo“ ponovili rekord gledanosti ,,Zone Zamfirove“ iz 2002. godine sa prodatih 8.000 karata. Ovaj put u kraćem vremenskom periodu. Sala bioskopa jednostavno je bila mala da obezbijedi dovoljan broj mjesta, pa se poseglo za više projekcija tokom dana. Film „Južni vjetar“ je pogledalo 6.000, a ,,Slugu“ 4.000 građana.
„Uspjeli smo da zadržimo staru publiku, ali i da dovedemo pripadnike mlađe generacije, koji su redovni posjetioci kino predstava i Bijeljini, kao i u velikim gradovima. Trudimo se da vratimo navike doživljavanja filmske predstave kao događaja, mjesta za izlazak sa djevojkom ili društvom, kao prilike da se ljudi upoznaju ili da jednostavno budu viđeni. Pandemija virusa korona poremetila je ove planove, ali nas ohrabruje činjenica da su sve filmske projekcije veoma posjećene,“ kaže direktor Centra za kulturu ,,Semberija“ Igor Bešlić.
Doživljaj premijere i gledanja filma velikom prostoru odnio je, bar za sada, pobjedu, pred navalom filmskih kanala, interneta, kablovske televizije i raznih varijanti kućnih bioskopa. Ali da li će tako biti i u narednim godinama, posebno kada je u pitanju zgrada Gradskog bioskopa u Bijeljini i tradicija vezana za film u Semberiji.
Iskustva iz prošlog vremena
Filmovi: „Titanik“ (1997.godine), „Nož“ („svjetska“ premijera ostvarena 1999. godine u Bijeljini) i „Zona Zamfirova“ Zdravka Šotre (2002. godine) su za sedam dana prikazivana pred punom salom, sa oko 7.000 do 8.000 gledalaca, po riječima tadašnjeg direktora, obezbjeđivali prihode za godinu dana rada bijeljinskog „Kina“.
Prije ratnih sukoba na prostoru SFRJ, Bioskop u Bijeljini godišnje je organizovao i po 200 filmskih predstava, koje je gledalo 200.000 do 250.000 ljudi. Tako je samo film „Sutjeska“ pogledalo 18.500, a „Hajde da se volimo“ 10.500 gledalaca, koliko i indijski film „Bidai.“
Rekordna posjećenost od 246.806 gledalaca zabilježena je 1987. godine.
Šta će biti sa – Bioskopom?
Centar za kulturu „Semberija“ zainteresovan je za ponovno stavljanje u „punu“ funkciju zgrade Bioskopa koja je posljednji put renovirana 2013. godine.
Zdanje je izgrađeno davne 1951. godine sa, kako tvrde istoričari samo 150 sjedišta. Osam godina kasnije 1959 – 1961 godine dolazi do prve adaptacije kada je kapacitet povećan na 480 sjedišta. Tada su dograđeni i balkon, lože u prizemlju, pozornica i veliki foaje za gledaoce i garderobu.
Temeljna rekonstrukcija urađena je 1980/81. godine, kada je mijenjan krov i postavljena kompletna garnitura novih stolica. Tada su nabavljeni i novi kino-projektori i ozvučenje.
Danas je neophodno riješiti pitanje zagrijavanja, sanirati krov, urediti prostorije, ako je moguće nabaviti i modernu opremu za ozvučenje. Da li bi se ova adaptacija isplatila, jedno je od pitanja koje se često postavlja u javnosti?
Evidentno je da postoji zainteresovanost i publike, ali i distributera za dolazak u Bijeljinu, drugi grad po broju stanovnika u Republici Srpskoj. Isto tako je vidljivo i da bioskop ponovo postaje ,,ustanova kulture“, poput pozorišta, a bioskopska premijera važan događaj kojem se želi prisustvovati.
Bijeljina može da se diči dugom tradicijom semberskog ,,Kinematografa“
Davne 1898. godine vatrogasac Mladen Grujić je, koristeći u Beču kupljenu ,,Magičnu lampu“ – Laterna magica, samo tri godine nakon prve projekcije braće Limijer 22. marta 1895. u Parizu, organizovao kino projekcije u Vatrogasnom domu u Bijeljini.
Prva sjedišta su bile drvene klupe postavljene na buradima, a ostala su i svjedočanstva da su gledaoci emocije ispoljavali tupkajući nogama o pod. Grujić je povremeno naplaćivao i ulaz pravdajući to „sopstvenim troškovima“.
Prvi organizovani bioskop “Kinematograf”, sa prodajom ulaznica, počeo je sa radom u ljeto 1909. godine, kada je mašinbravar Hajnrih Brajtvizer projekcije priređivao u neuslovnoj drvenoj magazi sa oko 150 mjesta. Prema jednima magaza je bila kod od današnje stare zgrade Osnovne škole “Vuk Karadžić., a prema drugima u blizu današnjeg Vladičanskog dvora Ulici Patrijarha Pavla. ,,Kinematograf“ je radio do 1914. i početka Velikog rata.
U doba ratnih operacija Austrougarske protiv Srbije od 1916. do 1918. njemački kolonista iz Novog Sela (Franzjosefsfeld) Hans Rihter organizuje projekcije u velikoj sali Hotela “Drina“ i prikazuje isključivo ratne filmove austrijskih filmskih kompanija iz Beča
Nakon ujedinjenja i stvaranja prve Jugoslavije 1919. godine jevrejski trgovci, braća Jakov i Aron Semo, kupuju jednospratnu zgradu u centru Bijeljine, građenu 1856. kao magacin i otvaraju Kino „Edison“ . „Edison“ će, mijenjajući vlasnike raditi sve do 1951. godine.
Prvi moderan Bioskop
Tri godine kasnije, 1922. po ugledu na bioskope u veći gradovima, srušen je prvi sprat magacina, čime je u Bijeljini prvi put formirana prava bioskopska dvorana sa oko 200 mjesta, od kojih 74 na balkonu. Ispod balkona su postavljene „lože“ sa parketom i za njih su naplaćivane najskuplje karte. Izgrađena je i čekaonica sa priručnim bifeom, biletarnica i garderoba.
Poslije adaptacije „Kino“ je kupio Dušan Kalinovski, Bijeljinski trgovac i preduzetnik. Prodao ga je 1930. godine „za velike pare“ Nijemcu Eugenu Bili, koji nije ostvario očekivane prihode, jer nije ulagao ni u zgradu ni u repertoar, pa ga prodaje dalje.
Od „Zlatnog doba“ i građanskog prestiža do vremena kada Edison postaje Radnik
Zlatno doba ,,Edison“ doživljava od 1937, kada ga kupuje Franjo Berdica, Bijeljinski bonvivan i sin poznatog trgovca Đoke Bedrice. Berdica u Njemačkoj kupuje najnovije kino projektore , nabavlja zvučne, a potom i kolor filmove iz Amerike.
Tada u Bijeljini , na velikom platnu, igraju Čarli Čaplin, Baster Kiton, Klerk Gebl, Erol Flin, Greta Garbo, Fred Aster… Bioskop postaje kultno mjesto u koje se dolazilo zbog prestiža.
Okupacijom Jugoslavije 1941. godine ,,Kinematograf“ preuzima „Kultur-bund“, kulturno-militaristička organizacija Nijemaca iz Francjozefsfelda – Šenbruna (Novog Sela). Do iseljavanja, oktobra 1942. godine njemački kolonisti su prikazivali Gebelsove propagandne filmove u zgradi Sokolskog doma.
Nakon uspostavljanje druge Jugoslavije početkom 1946. godine Kino „Edison“, mijenja ime u Kino „Radnik“. Tada je sanirana u ratu oštećena zgrada bioskopa, nabavljena nova aparatura, obnovljena sjedišta. To traje do 1951. godine kada se „Kino“ seli u novu zgradu.
Tokom rata u BiH i u poratnim dešavanjima „Kino“ nastoji da obezbijedi projekcije, često i ličnim vezama i naporima zaposlenih. Obezbjeđuju sredstva za plate, ali se oprema ne zanavlja, trpi i održavanje zgrade. „Kinematograf“ polako odlazi u „stanje mirovanja“ i , uglavnom – ćutanja.
Regulacioni ili drugi planovi?
Prema novinskim natpisima ljubitelji filmske umjetnosti u Bijeljini ne mire se sa činjenicom da drugi grad po veličini u Republici Srpskoj nema bioskop, ili bar redovan repertoar.
Sve su češči novinski natpisi i naslovi na portalima koji se bave tom temom ,,NEIZVJESNA SUDBINA BIJELJINSKOG BIOSKOPA: Hoće li se ugasiti tradicija duga više od jednog vijeka?“ /bijeljinainfo.com, februar 2022/, „Bijeljinski bioskop nekada je bio „kultno mjesto“, sada zjapi prazan i propada“ /srpskainfo.com, mart 2019 / ili „Јubilej 110 godina bioskopa u Bijeljini nema ko da obilježi“ /RTRS , emisjja Art 2019/,
Objekat je bez riješenog grijanja, krov prokišnjava, neophodno je uređenje enterijera. Zbog svega je i sudbina zgrade iz 1951 /1961. postala upitna i stavljena je na popis onih koje treba rušiti.
Novim Regulacionim planom grada Bijeljine definisano je da se bioskop i susjedni objekti: odjeljenje Dječijeg vrtića „Čika Jova Zmaj“ i zgrada za praksu Tehničke škole, objedine u jednu građevinsku parcelu sa ,,širokom namjenom“.
Grad odlučuje
Direktor Centra za kulturu, u čijem sastavu je i Gradski bioskop, Igor Bešlić za ove tekstove i priloge kaže da evidento predstavljaju glas građana, odslikavaju potrebe sredine i da ih Centar za kulturu uvažava, ali da o tome hoće li Gradski bioskop u Bijeljini biti srušen ili ne, da li će se u budžetu Grada obezbijediti novac za njegovo renoviranje i privođenje namjeni (makar do rušenja), odlučuje Gradska uprava.
,,Centar za kulturu „Semberija“ zainteresovan je da se zgrada bioskopa stavi u „punu“ funkciju, bar do vremena kada se ne bude odlučivalo o njenoj konačnoj sudbini. Želimo da bioskop ima stalni repertoar, i naši napori idu u tom pravcu. Vode se razgovori unutar Gradske uprave o tome šta je najbolje za grad i koja odluka je najbolja. Za sada je sigurno da ćemo zgradu i dalje koristiti kada to, zbog nepostojanja grijanja, tokom godine dozvoljavaju vremenski uslovi. Šta će zaista biti sa bijeljinskim ,,Kinematografom“ i njegovom vjekovnom tradicijom – to ćemo, nadam se uskoro, svi zajedno vidjeti,“ kaže Bešlić.
Mogući odgovori?
Filmska publika u Bijeljini dala je svoje mišljenje posjetom na projekcijama filmova „Toma“, „Montevideo“, „Južni vetar“.
Prodatih preko 8.000 ulaznica za gostovanje jednog novog filma, možda, trebaju dati i odgovor na pitanje ili bar argumente za razmišljanje, da li su projekcije isplative, i mogu li obezbijediti sredstva za rekonstrukciju i održavanje zgrade, bar do vremena eventualnog rušenja.
Glumci, producenti i distributeri zainteresovani su za dovoljno veliki, ali uređen i tehnički opremljen prostor u Bijeljini u kojem bi, na kvalitetan način, mogli predstaviti nova „blokbaster“ ostvarenja. Postoje i određene ponude u tom pravcu. Semberija im je interesantna, ne samo zbog veličine ili platežne moći, nego i zbog toga što je toliko blizu Beogradu. Prestonici koja je i danas u centru najnovijih svjetskih filmskih dešavanja.
Ideja repriznog „ Festa“ koji bi dan za danom nakon Beograda išao i u Bijeljini jedna je od onih koju su bijeljinski ljubitelji sedme umjetnosti pokušali realizovati u prošlosti. Nakon gradnje autoputa i „približavanja“ Beograda na sat vremena, sve će postati lakše. Pa i dolazak aktera filmova.
Semberski ,,Kinematograf,“ posebno premijere, ponovo su mjesto prestiža i događaji na kojima se želi biti viđen. Ponovo se želi dobiti autogram ili se fotografisati sa poznatim glumcima na pozornici.
„Kinematograf“ i tradicija prošlosti su tu, da li ćemo znati to iskoristiti za gradnju budućnosti?
Bijeljina bi projekcijama i gostovanjem poznatih ličnosti na premijerama dobila zaista ogromnu podršku promociji slike o sebi kao modernom regionalnom centru, organski povezanim sa Beogradom i Novim Sadom.
Bio bi to, jedan od, kvalitativnih pomaka u životu grada, ali postavljanje temelja novih standarda ponašanja, novog kulturnog nivoa, pa i stasavanja novih, mladih generacija koji će na jedan bolji način doživljavati i sebe i svoj grad, i birati ga kao mjesto u kojem će živjeti i stvarati.